Socrates - (469-399 v.Chr.) Leermeester van Plato. Griekse filosoof die brak met de traditie van de natuurfilosofen en de sofisten. Hij nam niet de natuur en niet retoriek als onderwerp van zijn filosofie, maar eerder de ethiek. Het goede, juiste leven en het nastreven van de deugd moesten centraal staan in het leven van een mens. Door zijn indringende, ironische manier van discussiëren (de 'socratische methode') kreeg hij echter zowel vijanden als bewonderaars. Hij werd ter dood veroordeeld wegens het niet eren van de goden en het bederven van de jeugd. Hij verkoos het drinken van de gifbeker in plaats van in te gaan op hulp van zijn vrienden en in verbanning te gaan.

Zelf schreef Socrates nooit iets op. Bijna alles wat we over hem weten is ons via Plato's werk en schaarse commentaren van tijdgenoten bekend. Door zijn rol in de dialogen van Plato is Socrates bekend geworden voor zijn bijdrage op het gebied van ethiek, en het is deze 'platonische Socrates' die ook zijn naam leent aan concepten als 'socratische ironie' en de 'socratische methode' of elenchus. Dit laatste blijft een veelgebruikt instrument in discussies, waarin door het stellen van een reeks vragen beoogd wordt om fundamenteel inzicht te verkrijgen in het gestelde probleem. Het is ook Plato's Socrates, die een belangrijke en blijvende bijdrage leverde aan de epistemologie en de logica. Wie precies die historische Socrates was, en in hoeverre Plato zijn leermeester in de dialogen laat optreden om zijn eigen filosofie uit te leggen, is nu nog moeilijk te achterhalen. Het blijft een raadselachtige figuur.

De filosofische overtuigingen van Socrates zijn dus vooral bekend door de dialogen die zijn leerling Plato heeft geschreven. Hoewel Socrates in de veel Plato-dialogen als een personage wordt genoemd, zijn de meeste filosofen (te beginnen met Aristoteles) het met elkaar eens dat niet alle Plato-dialogen de overtuigingen van Socrates alleen weerspiegelen. Vooral de dialogen die Plato in zijn later leven schreef, geven eerder zijn eigen denkbeelden weer. Waarschijnlijk weerspiegelen de vroege dialogen het denken van Socrates het best.

(een gedeete van deze tekst publiceerde ik eerder al op Wikibooks/Plato en op ENSIE)